Qore:
Mukhtaar Xasan Maydhane
31kii Maarso,
2012
Qaysar wuxuu kusoo beegmay
goor jabhad ka mid ah kuwii uu hogaaminayey dilayo saaxiibkii. Waa
mar la legdaday saaxiibkiisii dad ugu dhawaa. Wuxuu dhuftay jabhadkii
isagoo ku qaylyay. Hadal laguma soo celin. Jabhadkiina wuu kasii
jaqaafiyey. Labadii saaxiibada ahaa ayaa isku keliyeystay. Gacantuu
u fiiqay saaxiibkii si uu dhulka uga soo kiciyo. Saaxiibkii wuu soo
laacay. Wuxuu saaxiibkii ku yidhi Qaysar, “Ina mari aan hoyanee.
Cidina wax ku yeeli mayso. Anigaa jooga oo kaa difaaci.”
Saaxiibkii wuxuu u yimid mar
ay is weerareen ciidamada booliska ee Maraykanka. Wuxuu hoggaamiyey
koox kacdoon ka dhex samaysay magaalada San Francisco. Kooxdu waxay
soo jabsadeen xabsi ay ku xidhnaayeen waxayna cagta mariyeen cid
kasta oo isku dayda inay joojiso. Markay neecawda xorriyada uriyeen,
waxay markiiba beegsadeen meelihii kale ee ay ku xidhnaayeen kuwa la
midka ahi. Wuxuu u tilmaamayey waajibka ka saaran xorreynta
walaalahood. Wayna ku wada guulaysteen furashadooda iyadoo aanay
gaadhin khasaare ba'ani.
Si fudud ugumay suurtoobin
inuu hawsha baaxadaas le'eg u guntado. Wuxuu u galay dedaal adag.
Waxana kasoo gaadhay niyad jabyo farabadan. Ugu horreyn, waxa lagu
soo xidhey kadib markii uu u gurmaday aabaha saaxiibkii. Odayga
waxay isla murgeen nin ay jaar ahaayeen. Markiiba ciidan ayaa la
wareegay Qaysar oo xabsi gaar ah ku xidhay. Ku darsoo, hooyaddii
waxay u dhimatay dawo lagu tijaabiyey oo maskaxda wax u tarta. Waxa
kale oo dawadu saamayn lahayd in ay badinaysay cadhada iyo dagaalka.
Markii ay si adag uga jawaab celisay dawadii ayaa nin waardiye ahi
toogtay. Taas waxa kasii daran markii uu cidleeyey saaxiibkii: waa
markii uu xidhnaaye. Wuxuu jeelka dhexdiisa ku sawirtay daaqad la mid
ah tii guriga, boholyow dartii. Saaxiibkii laakiin meesha kama
saarin, wuuna ka waayey hiilkii uu rabay xataa saaxiibkii isagoo og
in la jidh-diley. Wuu ka quustay noloshii uu arkay ee saaxiibkii iyo
qoyskooda uu ka tirsanaa. Waxana u bilaabantay nolol kale oo ay tahay
inuu saaxiibtinimo iyo is faham la wadaago koox aanay meel wada socon
iskuna akhlaaq ahayn.
Kartidiisa ku saabsan la
shaqaynta kooxdaas ma ahayn mid la filayo inay muujiso ididiilo badan
sababtoo ah weligiiba ma dhex gelin kuwan oo kale. Maalintii ugu
horreysay ee uu kusoo biiraba waxa loo dhigey cashar adag oo ku
dhisan nin-iyo-naftii. Qabqable kooxda ka mid ah ayaa markiiba si xun
u garaacay. Isagu waa nin nabadeed; ninkan kalena, waa nin casharada
adag ee jeelku bareen xoog ku noolaansho. Malaha, qabqabluhu wuuna u
dhashay sidan. Waxa kasoo gaadhay askartii jeelka oo labadoodaba
irbado suuxdin ah ku taagay. Dagaalkaasina halkaas ayuu ku
dhammaaday.
Laakiin Qaysar kama go'in
inuu u fikiro kooxdan. Wuxuu kaga baxay qolkiisii si tuugo ah isagoo
soo furtay kii ugu weynaa meesha oo lagu xidhay qol gooni ah. Inta uu
ka furay ayuu hurdadana ka toosiyey saaxiibkan cusub. Saaxiibkii
markiiba mijo-baxsi uu hammuun dheer u qabay ayuu u kicitimay.
Haddana, Qaysar wuxuu ka furay irida kii ugu qabqableysnaa. Kii irida
laga furay wuxuu u qaatay in qalad ay ku furantay. Markuu soo
baxayna, daasad ayuu ku ga-gabiyey. Barxaduu keenay. Hanjabaad laba
geesood ah ayaa lagu ligay qabqablihii. Haddeed kooxdan cusub ayuu ku
biiray. Waxase aan weli la gaadhin waa bulshadii rayidka ahayd.
Maalintii dambe, nin odey ah oo cirrada iska mariya xine, ayuu la
fadhiistay. Wuu hoga-tusaaleeyey. Wuxuu soo qaatay ul, markaasuu
jebiyey. Haddana labadii gobol ayuu isku qabtay, markaasuu jebiyey.
Ugu dambayn afartii ulood ayuu isku qabtay oo isku dayey inuu jebiyo,
laakiin way socon weyday. Odayga uu u waramayaa waa indheer-garad.
Wuu fahmay xikmaddu halkay daaran tahay. Mana aha nin xikmad uu
fahmay dhayal kudhaafee, wuu fuliyaa. Qaysar iyo kooxdiisii waxay
iskugu yeedheen dadweynihii. Fagaarihii xorriyada ayuu ugu
khudbadeeyey. Waana halkay ka dhalatay jabsiga jeelka iyo dariiqii
dheeraa ee loo maray.
Qaysar in yar ayuu ka
aamusay saaxiibkiisii ugu yaboohay guryo-noqoshada. Dabadeed, inta uu
tallaabo dhiman soo qaaday ayuu dhegta afka u saaray isagoo gacantana
kaga haya qadaadka, hadal gaaban ugu celiyey, “Qaysar gurigiisii
wuu joogaa.”
Haddii aan kuu sheego in
sheekadani tahay mid khiyaali ah, waa wax aan yaab badan lahayn.
Balse ka waran haddii aan kuu sheego in Qaysar yahay daanyeer?
Sheekadu waa filim cusub oo Hollywoodku soo saaray oo la magac baxay
“The Rise of The Planet of Apes,” oo macnaheedu u dhigmi karto,
“Kacdoonkii Dunidii Daanyeerada”.
Ma aha markii ugu horreysay
ee khiyaalka aadamuhu doolaalo ku gaadho ka hadashiinta iyo
xikmad-u-yeelida xayawaanka. Waxay soo taxnayd qarniyaal.
Tusaaleyaasha buugta caanka noqday ee ku dhisan khiyaalo u dhaw kuwan
oo kale waxa ka mid ah Gulliver's Travels (Socdaaladii Gulliver) oo
Jonathan Swift qoray 1726kii(1).
Socdaalada Gulliver waxa ka mid ah mar uu gaadhay Caradii Houyhnhnms
(Waa carro fardo ay ka taliyaan aadamuhuna ka yahay sida xayawaanka).
Tusaaleyaasha dhawaa ee qarnigii tegay waxa ka mid ah Animal Farm
(Beerta Xayawaanka) oo uu qoray George Orwell 1945kii(2).
Waa sheeko ku saabsan kacdoon xayawaan ku qaadeen beertii ay
deganaayeen, aadamihii lahaa beertaasna bannaanka dhigeen.
Hollywoodka laftiisa ma aha markani markii ugu horreysay ee filimo
badan ayaa hore u jirayey. Laakiin, kani wuxuu la bah yahay filimo
la magac baxay “The Planet of Apes” ama “Dunidii Daanyeerada”.
Filimadaasi waxay ka siman yihiin in daanyeerku caqli leeyahay,
mararka qaarna uu ka awood iyo garaad badan yahay aadamaha.
Sheeko kasta oo khiyaal ah,
haku saabsanaato xayawaan caqliga aadamaha oo kale leh ama wax
kaleba, waa mid laga rabo inay fikir xambaarto. Tusaale ahaan,
Socdaaladii Gulliver waxyaabaha laga faa'iideysan karo waxa ka mid ah
in dunidu aanay wada ahayn sidaad u haysato awoodaha noolayaashuna ay
yihiin wax ay adagtahay inaad ku fahamto adigoo fadhiya kursigaaga.
Dhanka kale, Beerta Xayawaanka casharada laga korodhsaday ee ugu
caansan waxa ka mid ah sida kacdoon kastaa u bahdilo kuwii dhaliyey
ama si aan la dareemi karin looga durko xeerarkii kacaanka, sidii
loogu bedelay xeerkii ahaa “Xayawaanka oo dhami way siman yihiin,”
mid kale oo ah, “Xayawaanka oo dhami way siman yihiin, laakiin qaar
baa aad usii siman.”
Filimkan ku saabsan Qaysar
kama duwana kuwaas hore marka la eegayo in farriimo ka dambeeyaan iyo
in kale. Farriimuhuna waxay ku xidhan yihiin kolba akhristaha,
daawadaha, ama dhegaystaha. Qaysar casharo dhawr ah ayaan ka baran
karnaa. Qaarkood yihiin kuwa ay tahay in Qaysar (waa daanyeerkaase)
aynu ka eegano; qaarna yihiin in Qaysar aynu kaga duwanaano (illeyn
waa daanyeere).
Qaysar waxa laga eegan karaa
qiimaha weyn ee uu siiyey midowga isagoo la diyaar ahaa inuu ku waayo
naftiisa – ruux, qab iyo karaamo wuxuu leeyahayba. Markii uu
laaluushay saaxiibkii waardiyeyaashii jeelka, wuu iska diidey inuu
raaco. Qaysar wuxuu bilaabay baadigoobka midowga isagoo la bah-diley
oo faciisa oo dhan lagu hor garaacay. Dunida daanyeerkana, dilmadaasi
waxay ka dhigantahay isagoo ogolaanaya in la riciyadaysto. Marka
labaadna, ujeedada fog ee ku dhalatay waxay saamaxaad u fidisay kuwii
bah-dilkaas ku sameeyey oo aanu markaas u arag cadaw. Waana markaas
oo kale marka daanyeerka Qaysar aad ka doorbidaysid aadamaha qaar.
Qaysar waa hoggaamiye bartay
dadkiisu waxay ku fiican yihiin iyo waxa kale. Mar ay ciidamada
booliska iskaga horyimaadeen biriijka weyn ee Golden Gate Bridge ee
ku yaala San Francisco, wuxuu amray kooxdiisii qaar inay fuulaan
rukunada dhaadheer ee biriijka oo ceeryaani qarisay baarkooda, qaarna
hoosta ka maraan biriijka oo sida shabaqa u leh meelo daanyeerku
leexada isugu gudbi karo. Wuxuu amray in bas meesha yaalay la riixo
oo lagu jiido kuwa rasaasta kusoo furaya. Dabadeed qaylo ayuu ugu
dhuftay ciidamadiisii dusha saarnaa iyo kuwii hoosta soo marayba.
Kabtaydii mee ayaa ku dhacday booliskii. Waa boolis loo tababaray
inay la dagaalamaan aadame ee ma qaar daanyeer loo tababaraa? Tanina
waa cashir laga baran karo in qolo kasta leedahay wax ay dheer tahay
cid kasta oo kale; haddii ay fahmaan arrintaasna ayka awood roonaan
karaan kuwa kasoo horjeeda.
Qaysar si kasta oo uu u
yahay hoggaamiye iyo dagaal-geliye, haddana waa mid nabadda jecel.
Malaha dhuuxay kaga jirtaa. Markay soo jabsadeen jeelka, laba
waardiye oo ilaalinayey ayuu isku dayey inuu labadaba badbaadiyo. Wuu
xidhay midkood. Kii kalese, nasiibdarro, wuxuu isku dayey inuu bir
maaso wadata ku suuxiyo kooxdan. Isagoo is dufaacaya ayuu biyo ku
saydhay oo maasadii iyo biyihii halkaas ku dileen waardiyihii. Wuu ka
uur-ku-taalooday. Hoggaanka aan nabad-jeclayni waa horseedka halaaga.
Qaysarna sifadaas wuu ka dheregsan yahay.
Qaysar waxaan lagaga dayan
karin in hiddo uu ku helay dawo kordhisa maskaxdu siday u fikirayso.
Taasi waxay keenaysaa in guusha loo nisbeeyo ciddii marka hore dawada
siisey. Aadamuhu maskaxda ay kusoo dhashaan waa isku wada mid (wuu
jiraa farqi shakhsiyeed; ku umadeed ama diimeed ma jiro). Inkastoo
wixii farsamo ah ee lagugu dhaamo in lasoo qaataa ay wanaagsan tahay,
laakiin ma haboona inaad ku tiirsanaato cid kaa baxsan oo haddii ay
kaa goyso hadhaw kugu adkaan karto noloshu.
Qaysar waxa kale ee aan
lagaga dayan karin in la sugo goorta fikirkaasi kugu dhalanayo inay
noqoto marka cid waliba ku dayriso. Halka Qaysar jeelku u noqday goob
uu ku xuub-dilaacsado, ma aha qofka aadamaha ahi inuu sugo ilaa inta
dhiilo kasoo gaadhayso nidaamka uu ku nool yahay. Waxa kugu filan
dhiilada haysata jaarkaaga, magaaladaada, gobolkaaga, dalkaaga iyo
dunidaadaba.
Ugu dambayn, waxaan
is-weydiinayaa, ruwaayaddii Nebi Daanyeer ee uu qoray Xasan Sheekh
Muumin (Allaha u naxariistee) khiyaalkeedu halka uu u foofay maadaama
oo aanan qoraalkeeda ama bandhig laga sameeyey midna aanan weli arag?
Markase aad eegto magaca ruwaayadda, waxaad dareemaysaa in marxuumku
galay hayaan dheer. Ciddii taqaan ruwayaadaas ayaanan ka rajaynaynaa
inay soo bandhigaan.
Xigasho
Xigashadan waxaan kusoo
koobay meelaha laga heli karo inta ugu yar ee aan anigu kasoo qaatay.
Haddii qofku rabo inuu aad u baadho, waa inuu buugtaas akhristo ama
filimada qaarka aan sheegay daawado.
- Wikipedia (oo aan ka eegay maanta): http://en.wikipedia.org/wiki/Gulliver's_Travels#Part_IV:_A_Voyage_to_the_Country_of_the_Houyhnhnms
- Wikipedia (oo aan ka eegay maanta): http://en.wikipedia.org/wiki/Animal_Farm
- Wikipedia (oo aan ka eegay maanta): Planet of Apes http://en.wikipedia.org/wiki/Planet_of_the_Apes_(2001_film)
No comments:
Post a Comment